Fitness, kelime anlamı olarak fiziksel uygunluk anlamına gelir. Kişinin bir fiziksel aktiviteyi gerçekleştirmek için sahip olduğu ve sonradan kazandığı yeterliliklere denir. Fitness, sporcular veya sedanter bireyler tarafından yapılan bir çeşit çalışma stilidir bu yüzden ülkemizde yanlış bir anlamda bilinir. Kas geliştirme veya aletli egzersizlere tümüne fitness gözüyle bakmamız doğru değildir. Vücut geliştirme ve fitness genellikle birbirine karıştırılır. Vücut geliştirmenin yarışmaları yapıldığı için spor branşı olarak literatürde yer alır. Fitness ise bir spor branşı değil, yukarıda da dediğimiz gibi bir çalışma stilidir. Fitness çalışmalarını bir futbolcu da basketbolcu da, yüzücü de hatta bir okçu bile yapar. Çünkü fitness sporcunun fiziksel performansını arttırmaya yönelik çalışmaları kapsayan geniş bir alandır. Her sporcu aynı fitness çalışmalarını yapmaz. Sporunun gerektirdiği fonksiyonel ve fiziki gelişimine göre planlanan antrenmanları yapar. Yani bir halterci ile bir tenisçi fitness yapabilir fakat aynı antrenmanları yapmazlar. Çünkü iki sporun da gereksinimi olan fiziksel uygunluk gereksinimleri farklıdır.
Fiziksel uygunluk kavramının kendine ait alt parametreleri vardır. Bu parametreler her sporcu için bir olup performansı doğrudan etkileyen parametrelerdir. Bu parametrelerin önemi yukarıda anlattığımız gibi branştan branşa değişir. Halter sporu tenis sporuna göre daha statik bir spor olduğu için genel olarak halterciler çevikliğe tenisçilerden daha az ihtiyaç duyar fakat kuvvet onlar için tenisçilerden daha önceliklidir.
Şimdi yukarıda bahsettiğimiz parametreleri birer birer açıklayalım:
KARDİYOVASKÜLER DAYANIKLILIK: Yoğun fiziksel aktiviteler sırasında dolaşım ve solunum sistemlerinin organizmaya yeterli miktarda oksijen sağlayabilme yeteneğidir. Performansın devamlılığı için gereken en önemli parametredir. Eğer vücut, hareketi sağlayan kaslara yeterli oksijen sağlayamazsa organizma çabuk yorulur ve istenen performans gösterilemez.
VÜCUT KOMPOZİSYONU: Organizmayı oluşturan kas, yağ, kemik vb. gibi dokuların birbirine olan oranıdır. Orantısız vücut kompozisyonunda performans düşük olur. Hareketi yapan organizmadır ve organizma ne kadar düzgünse hareket o kadar kusursuz olur.
KAS KUVVETİ VE DAYANIKLILIĞI: Bir kasın ya da kas grubunun, üretebildiği maksimum kuvvete kas kuvveti; yorgunluk duymadan tekrar eden kasılma yeteneğine de kas dayanıklılığı denir. Örneğin biz koşarken nefesimiz yetmediğinde de yorgun oluruz. Aynı şekilde nefes yeterliliğimizde sorun olmasa da bacaklarımız ağrıyınca da yorgunluk hissedip performans düşüklüğü yaşarız. Genel olarak dayanıklılık kavramı fiziksel yorgunluğa karşı koymaktır. Bunun iki şeklinden birincisi yukarıda bahsettiğimiz kardiyovasküler dayanıklılıktır ve ikincisi ise şimdi bahsettiğimiz kas kuvveti dayanıklılığıdır.
ESNEKLİK: Bir eklemde mümkün olan en fazla hareket genişliğine verilen isimdir. Esneklik bizim fiziki hareketlerimizi etkileyen bir unsurdur. Bir egzersizde hareket açıklığı (range of motion ROM) ne kadar iyi olursa hareketten alacağımız verim de o kadar fazla olur. Bunu sağlamak için eklem sağlığı çok önemlidir. Eklem mobilitesi ve stabilitesi egzersizleri çalışmak ROM’ı geliştiren çalışmalardır. Bu sayede esneklik de gelişmiş olur.
ÇEVİKLİK: Mevcut vücut pozisyonunu en kısa sürede ve en doğru şekilde değiştirilmesine verilen isimdir. Anlık değişkene bağlı hareketin temel alındığı sporlarda (örneğin: top ile yapılan sporlar) çeviklik çok önemlidir. Örneğin, bir futbol maçında oyuncunun koşu yoluna atılan bir topun rakip oyuncudan sekerek yön değiştirmesine koşan futbolcunun verdiği ani tepki o sporcunun çevikliğini gösterir.
KOORDİNASYON: Duyu organlarının ve vücut uzuvlarının bir hareketi yapmak için aynı anda çalışma durumudur. Koordinasyon bireyin günlük hayattaki temel işlevlerini yapmak için de kullandığı bir parametredir. Yürürken veya koşarken kollarımız ve bacaklarımızın ters yönde hereket etmesi bir koordinasyon örneğidir. Çünkü vücut mekanizması ters yaratılmıştır. Sağ adım attığımızda vücut otomatik olarak sol kolu çekip sağ kolu aşağıya alır. Başka bir adımda yine ters kol – ters bacak mekaniği işler. Buna el- ayak koordinasyonu denir.
DENGE VE STABİLİZASYON: Denge, vücut bütünün veya bir parçasının hareketsizlik esnasında sabit durma durumunun korunabilmesidir. Stabilizasyon ise bir hareket esnasında hareket formunun bozulmamasına verilen isimdir. Örneğin bir ayağımızı havaya kaldırıp beklediğimizde bu bir denge çalışmasıdır. Fakat ayağımız havadayken öne eğilip tekrar eski pozisyona dönmeye çalışmak bir stabilizasyon çalışmasıdır.
KUVVET: Kişinin birim zamanda iş yapabilmesine kuvvet adı verilir. Kuvvet kişinin hareket mekanizmasıyla yaptığı bir iştir. Genel kuvvet ve özel kuvvet olarak ikiye ayırabiliriz. Örneğin, bir rugby oyuncusu topa sahipken ilerlemeye çalıştığı anda rakipleri tarafından aldığı darbelerle yıkılmaması durumunda genel kuvvetini konuşturmuş olur. Elindeki topu istediği yere sorunsuz ulaştırabilmesi, onun o işi yapabilmesi için sahip olduğu özel kuvvettir. Genel kuvvet, her sporda hemen hemen aynı iken özel kuvvet ise branşın gerektirdiği zorunluluklar ile kazanılır.
REAKSİYON ZAMANI: Etki-tepki arasında geçen zamana reaksiyon denir. Aslında çeviklik kavramı ile bağlantılıdır. Bir olay karşısında düşünüp ve en doğru kararı verip onu uygulamaya geçirme arasında olan zamandır.
SÜRAT: Birim zamanda en fazla hareketi yapmayı ifade eder. Kuvvet gibi süratin de genel ve özel türleri vardır. Hızlı koşmak genel sürati açıklarken bir boksörün yumruk hızı ise özel sürati açıklar.
Yukarıdaki parametreler sporcunun atletik performansını geliştirmek için gerekli olan parametrelerdir. Bu parametreleri geliştirmek bizlere fiziki uygunluk durumunu gösterir. Herhangi bir parametreyi geliştirmek için kullanılan egzersiz başka parametreleri geliştirmek için de kullanılabilir. Örneğin, silkme ve koparma gibi olimpik kaldırışlar kuvvet çalışmalarında kullanıldığı gibi sporcunun koordinasyonunu da geliştirmek için kullanılabilir.
Emir Duman | instagram @eemirduman
